NASA'nın IXPE görevinden elde edilen bulgular, PSR J1023+0038 adlı nadir bir pulsarın evrendeki davranışlarına ışık tutarak X-ışını kaynaklarına dair ezberleri bozdu.

2025’in en dikkat çekici gökbilimsel keşiflerinden biri, NASA’nın IXPE (Imaging X-ray Polarimetry Explorer) teleskobuyla gerçekleştirildi. Uluslararası bir gökbilimci ekibi, PSR J1023+0038 (kısaca J1023) isimli bir geçiş milisaniye pulsarı üzerinde yaptıkları gözlemlerle, X-ışınlarının kökenine dair önemli bulgular elde etti. Bu gelişme, nötron yıldızları, pulsar rüzgarları ve yüksek enerjili astrofizik süreçleri hakkındaki bilgilerimizi kökten değiştirme potansiyeline sahip.

J1023 sistemi, yoldaş yıldızdan gelen maddeyi toplayarak etrafında bir yığılma diski oluşturan bir nötron yıldızından oluşuyor. Ancak bu nötron yıldızı sıradan bir yıldız değil; manyetik kutuplarından yayılan ışınlarla dönen, adeta bir kozmik deniz feneri gibi davranan bir pulsar. İlginç olan ise, bu pulsarın aktif ve uykuda durumlar arasında geçiş yapabiliyor olması. Bu özellik, onu “geçiş milisaniye pulsarı” olarak adlandırmamıza neden oluyor ve bilim insanları açısından oldukça değerli bir gözlem nesnesi haline getiriyor.

En büyük gizem ise şuydu: Bu sistemden gelen X-ışınları nereden kaynaklanıyordu?

Yeni yapılan gözlemler sayesinde, bilim insanları bu X-ışınlarının beklenildiği gibi yığılma diskinden değil, tam tersine pulsarın oluşturduğu radyasyon yüklü rüzgardan geldiğini ortaya koydu. Bu “pulsar rüzgarı”, ışık hızına yakın hareket eden parçacıkların, manyetik alanlar ve şok dalgalarıyla birleşerek oluşturduğu güçlü bir enerji çıkışı sağlıyor.

Bu çığır açan bulgu, NASA'nın IXPE teleskobunun X-ışını polarizasyon verileri ile Avrupa Güney Gözlemevi’nin optik polarizasyon ölçümlerinin karşılaştırılması sonucunda elde edildi. Polarizasyon verilerindeki eşleşme, tek ve tutarlı bir fiziksel mekanizmanın varlığını kanıtladı. Yani farklı gözlem araçlarıyla aynı açıda polarize ışık elde edildi. Bu da X-ışınlarının gerçekten pulsar rüzgarından geldiğini destekliyor.

Bu gözlemler, sadece J1023 gibi geçiş pulsarlarını anlamamıza değil, aynı zamanda pulsar rüzgarlarının radyasyon üretimi üzerindeki etkisini modellememize de katkı sağlıyor. NASA, İtalya ve İspanya’daki araştırmacıların katkılarıyla hazırlanan bu çalışma, The Astrophysical Journal Letters’ta yayımlandı ve bilim dünyasında büyük ilgi gördü.

IXPE, daha önce de izole pulsarları gözlemlemişti ancak J1023 sistemi, bir yoldaş yıldızla etkileşimde olan ilk geçiş pulsarı olarak dikkat çekiyor. NASA'nın NICER ve Swift gibi diğer teleskopları da bu çalışmaya destek vererek, sistemin yüksek enerjili davranışlarını analiz etmeye yardımcı oldu.

Neden bıraktığını kısaca söyle:

Bu çalışma, evrendeki en ekstrem nesnelerden biri olan pulsarların davranışlarını anlamak için yeni bir pencere aralıyor. IXPE ve benzeri görevler sayesinde, uzayın karanlık noktalarındaki fiziksel süreçleri daha net görmeye bir adım daha yaklaşıyoruz.